Łódź jest miastem wielokulturowym, w którym mieszkają przedstawiciele różnych narodowości, a także przedstawiciele różnych wyznań religijnych. Historycznie zdarzało się, że kiedyś w Łodzi aktywnie żyła i działała społeczność żydowska. Wiadomo, że przed II wojną światową w mieście działało ponad dwieście żydowskich synagog – pisze serwis ilodz.com.
Niestety II wojna światowa zniszczyła w mieście wiele obiektów architektonicznych i sakralnych, wśród których znalazły się dawne synagogi żydowskie. Jakie synagogi działały i działają do tej pory w Łodzi, ciekawostki z historii na ich temat – przeczytaj w poniższym materiale.
Stara synagoga
Wędrówkę po łódzkich synagogach żydowskich rozpoczniemy od Starej Synagogi – pierwszej synagogi w mieście i jednej z najsłynniejszych. Zbudowana była z drewna i znajdowała się przy ulicy Wolborskiej.
Stara synagoga w Łodzi pojawiła się na początku XIX wieku – została zbudowana w 1809 roku. Budową pierwszej świątyni żydowskiej zajęli się współtwórca łódzkiej gminy żydowskiej Mojżesz Fajłowicz oraz pierwszy przewodniczący łódzkiej gminy żydowskiej Pinkus Zajdler. Obaj dążyli do stworzenia społeczności żydowskiej w mieście, rozwoju kultury i religii żydowskiej, a najlepszą była decyzja o budowie pierwszej łódzkiej świątyni.
Synagogę wybudowano na zakupionej działce niedaleko Rynku. Niewiele wiadomo o historii świątyni – znajdujemy jedynie informację o pożarze w latach 40. XIX wieku. Do pożaru doszło z powodu niewystarczającego zabezpieczenia przeciwpożarowego świątyni, chociaż synagoga była już kilkakrotnie remontowana. W wyniku pożaru zginęło wiele osób.
Po pożarze budynek świątyni został znacznie uszkodzony i istniało duże zagrożenie jego zawalenia. Mimo to mieszkająca w pobliżu społeczność żydowska nadal przychodziła tu się modlić, bo praktycznie nie miała wyboru.
W 1861 roku Stara Synagoga w Łodzi została opieczętowana i zamknięta. Wierni zaczęli odwiedzać nowo wybudowaną synagogę, która powstała w pobliżu.
Synagoga Alte Szil
Następna w naszym artykule będzie Synagoga Alte Szil, która została zbudowana dla wiernych po pożarze w Starej Synagodze. Synagoga Alte Szil uważana jest za główną świątynię żydowską w Łodzi, która znajdowała się przy ulicy Wolborskiej. Oprócz tego, że jest główną w Łodzi, jest również jedną z najbardziej okazałych w Polsce.
Synagoga została zbudowana w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Nad projektem świątyni pracował architekt Jan Karol Mertsching – przez kilka lat główny architekt miasta.
Pod koniec XIX wieku świątynia została przebudowana i wtedy nabrała swojego ostatecznego wyglądu.
Okres II wojny światowej był trudny dla synagogi Alte Szil. Kiedy Niemcy weszli do miasta, to ograbili i podpalili świątynię – tak właśnie zrobili z większością żydowskich świątyń w całej Polsce.
Synagoga Alte Szil stała się jednym z najoryginalniejszych obiektów sakralnych Łodzi i całej Polski. Wszystko to dzięki połączeniu różnych stylów architektonicznych zawartych w projekcie świątyni. Ze względu na swoją formę i wystrój stała się bardzo popularna.
Synagoga Wilker Shul
Następną synagogą, o której będziemy mówić w naszym artykule, jest synagoga Wilker Shul, która nie zachowała się do dziś.
Synagoga została zbudowana w latach 1875-1878 na ulicy Zachodniej, przebudowana trzydzieści lat później. Pracował nad nią architekt Gustaw Landau-Gutenteger – jeden z najwybitniejszych łódzkich architektów przełomu XIX i XX wieku, tworzący w stylu secesyjnym.
Synagoga miała duże znaczenie edukacyjne – w pobliżu działała szkoła dla nauki rabinów. Przechowywano tu także ogromny zbiór ksiąg hebrajskich – jeden z największych w województwie.
Niestety, synagogę Wilker Shul spotkał ten sam los, co poprzednią świątynię żydowską. Po zajęciu miasta hitlerowcy spalili prawie wszystkie żydowskie świątynie, ale zachowali przez jakiś czas synagogę Wilker Shul – podpalili ją dopiero w drugiej połowie 1940 roku, ponieważ wykorzystywali ją do własnych celów – kręcili tam swoje filmy propagandowe.
Synagoga nie została odbudowana po zakończeniu wojny. Zamiast świątyni wybudowano modernistyczny budynek biurowy.
Wielka Synagoga
Wielka Synagoga to potężna budowla sakralna, która powstała w mieście staraniem głównych łódzkich fabrykantów, którzy byli przedstawicielami społeczności żydowskiej. Koszty na budowę świątyni ufundowali tacy przedsiębiorcy, jak Izrael Poznański (jeden z trzech „królów bawełny” w Łodzi), Karol Scheibler (również jeden z „królów bawełny”) i Joachim Silberstein.
Podobne sytuacje były dość popularne – zamożni przedsiębiorcy często angażowali się w projekty charytatywne, otwierając szkoły i budując świątynie. Nad projektem świątyni pracował architekt Adolf Wolff, a projekt zatwierdził Hilary Majewski, jeden z najsłynniejszych łódzkich architektów wszechczasów, który wzniósł w mieście kilkadziesiąt budynków.
Świątynię budowano przez sześć lat, począwszy od 1881 roku, a skończywszy na 1887 roku. Nie była to zwykła synagoga – przeznaczona była bowiem dla żydowskiej burżuazji, zasymilowanej z polską kulturą.
Nie każdy mógł dostać się do tej świątyni – przy wejściu trzeba było okazać specjalne przepustki. Przepustki mogli otrzymać tylko najbogatsi Żydzi, a przede wszystkim ci, którzy sponsorowali jej budowę. Była to świątynia modlitwy miejscowej elity.
Podobnie jak poprzednie dwie synagogi, Wielka Synagoga w Łodzi padła ofiarą wydarzeń II wojny światowej. Naziści po zajęciu Łodzi zniszczyli budynek w 1939 roku, który w następnym roku został całkowicie rozebrany.
Nawet w latach powojennych o świątyni nie dbano – nie odbudowywano jej, a na jej miejscu zlokalizowano zwykły parking.
Synagoga Ezras Izrael
Kolejną nie zachowaną do dziś synagogą jest synagoga Ezras Izrael, która znajdowała się przy ul. Wołczańskiej. Zabytkowa budowla została wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku.
Nad projektem świątyni pracował architekt Dawid Lande, który jest właścicielem kilku innych łódzkich obiektów architektonicznych. Działał głównie w stylu secesyjnym, budując synagogę na planie prostokąta. Elewację ozdobiono oknami o różnej wielkości, a szczyt świątyni ozdobiono wieżyczkami zakończonymi kopułami.
W czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli synagogę, a przed tym znęcali się nad miejscowymi rabinami.
Synagoga przy ulicy Pomorskiej
Synagoga przy ulicy Pomorskiej w Łodzi jest jedną z dwóch czynnych świątyń żydowskich, które kontynuują swoją działalność do dziś. Ta synagoga, w przeciwieństwie do wyżej wymienionych, nie ma tak długiej historii i wartości historycznej – została otwarta dopiero pod koniec XX wieku, w 1998 roku.
Synagoga znajdowała się na pierwszym piętrze siedziby Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi. Sama gmina wznowiła pracę rok wcześniej.
Synagoga ta niczym nie różni się od typowych synagog żydowskich zlokalizowanych w wielu polskich miastach. Świątynia składa się z kilku pomieszczeń – babińca, głównej sali modlitewnej i przedsionka.
Synagoga jest nowoczesna i dość popularna wśród żydów. Jest to jedna z najczęściej odwiedzanych świątyń żydowskich w mieście.
